بورس انرژی ایران دارای ۳ بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است. در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته‌شده در بورس معامله می‌شود. در بازار مشتقه بورس انرژی اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته‌شده در بورس و در بازار فرعی، کالاهای تک‌محموله‌ای و خارج از گونه معامله می‌شوند. در جدول زیر می‌توانید تابلوهای مختلفی را که در هر کدام از این بازارها وجود دارد مشاهده کنید.

بازار فیزیکی

در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته‌شده در بورس انرژی، معامله می‌شوند. معاملات بازار فیزیکی در ۳ دسته برق، نفت، گاز و دیگر حامل‌های انرژی صورت می‌پذیرد. در بازار فیزیکی، امکان انجام معاملات به صورت نقدی (اسپات)، اعتباری و یا با استفاده از قرارداد‌های سَلَف یا «کشف پریمیوم» (Premium Discovery) وجود دارد. در معاملات کشف پریمیوم، طرفین معامله متعهد می‌شوند که در زمانی معین در آینده، تحویل، حمل یا بارگیری کالا را براساس قیمت نهایی انجام دهند.

خریدار، بخشی از قیمت را در زمان توافق به فروشنده پرداخت می‌کند و تاریخ پرداخت باقی مبلغ توسط شرایط قرارداد مشخص می‌شود. در این نوع قرارداد، پریمیوم، درصد اضافه‌شده به قیمت مبنا یا کسرشده از آن است. قیمت مبنا، قیمت اعلام‌شده بوسیله مرجع مورد قبول در زمان معین، در اطلاعیه عرضه است.

در بازار فیزیکی بورس انرژی، بر حسب تعداد عرضه‌کنندگان نمادی مشخص، معاملات به یکی از ۳ روش مزایده‌ای،‌ کاملاً الکترونیک و عرضه عمده‌فروشی انجام می‌شود.

بازار مشتقه

در بازار مشتقه، دارایی‌های بر پایه کالاها معامله می‌شوند. معاملات انجام‌شده در بازار مشتقه با بکارگیری قرارداد‌های ویژه‌ای انجام می شوند. از جمله این قرارداد‌ها می‌توان «قرارداد سلف موازی» (Parallel Salam Contracts)، «قرارداد‌ آتی» (Future Contract) و «قرارداد اختیار معامله» (Option Contract) اشاره کرد. معاملات در بازار مشتقه به روش کاملاً الکترونیک انجام می‌شود.

بازار فرعی

بازار فرعی، به معامله کالاهای تک‌محموله‌ای (باید در یک تراکنش به یک مشتری ارسال شوند) و خارج از گونه اختصاص یافته‌ است.

رینگ در بورس انرژی

هرکدام از معاملات برق، نفت‌ و گاز و دیگر حامل‌های انرژی، قرارداد‌های سلف موازی، آتی و اختیار معامله در دو رینگ داخلی و بین‌المللی انجام می‌شوند.

ارکان شرکت سهامی عام بورس انرژی

مجامع عمومی، هیئت‌مدیره و مدیرعامل و حسابرس یا بازرس ارکان شرکت سهامی عام بورس انرژی را تشکیل می‌دهند.

اعضای تشکیل‌دهنده بورس انرژی

در ادامه به تعدادی از شرکت‌کنندگان بورس انرژی ایران اشاره شده است.

• بیش از ۶۰ شرکت کارگزاری دارای مجوز فعالیت
• بیش از ۲۰ پالایشگاه نفت‌ و گاز در نقش عرضه‌کننده
• بالغ‌بر ۱۰ نیروگاه شیمیایی و شرکت‌های متعدد تولید زغال کُک و پالایش قیر
• بیش از ۴۴ نیروگاه برق خصوصی و عمومی با ظرفیت بالقوه عرضه ۸۳۲۷ مگاوات برق در هر ساعت
• ۳۹ شرکت توزیع برق در نقش خریدار
• بالغ‌بر 20 خرده‌فروش برق دارای مجوز از وزارت انرژی
• پذیرش و معامله بیشتر از ۱۰۰ عرضه‌کننده کالا و قرارداد‌ها
• پلتفرم معاملاتی کاملاً الکترونیک طراحی شده برای بازار‌های فیزیکی و مشتقه
• پلتفرم کاملاً الکترونیک جهت ثبت، واریز و پرداخت معاملات

نحوه و فرآیند انجام معاملات در بورس انرژی

مشتريان بورس انرژی اهم از خريداران و فروشندگان موظفند که قبل از انجام معاملات در بورس اقدام به اخذ کد نمايند.

فرآيند انجام کار به اين صورت است:

متقاضیان با مراجعه به شرکت مديريت شبکه برق ايران، فرم تکمیل شده و ممهور «معرفی نامه جهت درخواست کد خاص برای معاملات برق در بورس انرژی» را از آن شرکت دريافت می‌نمايند. سپس با تکمیل فرم‌های

1 – احراز هويت مشتری
2 – درخواست کد معاملاتی
3 – بیانیه ريسک ( موجود در دفاتر شرکت‌های کارگزاری و بخش بازارها فرم‌ها در وبسايت شرکت بورس انرژی)

نسبت به اخذ کد معاملاتی از طريق شرکت‌های کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی اقدام نمايند. لازم به ذکر است متقاضیان بايد در هنگام مراجعه به شرکت‌های کارگزاری، مدارک و اطلاعات مندرج دربند ب ماده 21 دستورالعمل معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی شامل موارد ذيل را جهت ارائه به همراه داشته باشند:

1 – اطلاعات در خصوص اساسنامه، شناسه ملی، شرکتنامه، آگهی روزنامة رسمی درخصوص تأسیس وآخرين تغییرات آن، آگهی آخرين تغییرات مديران وصاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان يا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیأت مديره و مديرعامل، بازرسان، حسابرسان ونشانی اقامتگاه آنان؛
2 – اطلاعات مربوط به حساب بانکی مرتبط بامعاملات کالا يا اوراق بهادارمبتنی بر کالا؛
3 – اطلاعات درمورد حجم معاملات قبلی؛
4 – اصل مدرک شناسايی صاحبان امضای مجاز شامل شناسنامه وکارت ملی وکپی مصدق تمامی صفحات مدارک مذکور.

پس از دريافت کد معاملاتی مشتريان می توانند اقدام به معامله نمايند. برای معاملات، مشتريان موظفند قبل از شروع تالارهای بورس انرژی سفارش خريد خود را به کارگزار ارسال نمايند.

سفارش‌های برق چهار نوع است:

1 – بار پايه
2 – کم باری
3 – میان باری
4 – پرباری

زمان بازگشايی و سررسید قراردادها:

1 – روزانه : سه روز قبل
2 – هفتگی : سه هفته قبل
3 – ماهانه : يک ماه قبل
4 – فصلی : يک فصل قبل
5 – سالیانه : يکسال قبل

زمان سررسید تمام قراردادهای فوق ، تا سه روز قبل از موعد تحويل است.

وضعیت‌های اعمال: منظور از وضعیت‌های اعمال همان اعتبار سفارش و نحوه حضور سفارش در تالار معاملاتی بورس می‌باشد که عبارتند از:

الف) همه يا هیچ: در اين حالت چنانچه دستور به طور کامل قابل اجرا باشد، اجرا شده و در غیر اين صورت در تالار معاملات باقی می‌ماند تا زمانی که قابلیت اجرا به شکل کامل را پیدا نمايد به طور مثال فرض نمايید که يک تولید کننده، سفارش فروش 21 مگاوات را با شرايط همه يا هیچ در تالار بورس وارد نمايد در اين صورت سیستم معاملات (کلیرينگ) بورس تا زمان سررسید دستور سعی در فروش همه 21 مگاوات دارد. چنانچه دستور در اين فاصله به طور کامل اجرا نشد از سیستم تالار بورس خارج می‌گردد. اين نوع وضعیت اعمال از آنجايی که تولید برق تقسیم پذير نیست کاربرد زيادی برای فروشندگان در بازار برق دارد.

ب) تمام يا بخشی: در اين حالت سفارشات می‌توانند به شکل جزيی نیز با سفارشات طرف مقابل حتی با نسبت‌ها کمتری از کل سفارش اولیه نیز معامله شوند. در اين حالت بخش اعمال نشده از قرارداد در تالار بورس باقی می‌ماند. اين نوع سفارش کاربرد زيادی برای خريداران بازار برق دارد.

ج) پر کن يا بکش: در اين حالت چنانچه تمام سفارش در يک زمان خ اص انجام نشود از تالار معاملات خارج می شود.

د) پر کن و بکش: در اين حالت چنانچه تمام يا بخشی از سفارش در يک زمان خاص انجام نشود قسمت باقیمانده از تالار معاملات خارج می‌شود.

افراد مجاز به معامله در بازار بورس انرژی

به‌طورکلی، امکان دریافت کد و ثبت خرید برای تمامی اشخاص حقوقی در بازارهای داخلی (هردو بازار برق و فیزیکی) امکان‌پذیر است. این در حالی است که در  بازارهای بین‌المللی، حق خرید به اشخاص حقوقی و حقیقی با شرایط ویژه تعلق می‌گیرد. بسته به نوع بازار، افرادِ مجاز به معامله تفاوت خواهند داشت:

خریداران مجاز به معامله بازار فیزیکی

• رینگ داخلی: اشخاص حقوقی دارای پروانه بهره‌برداری مرتبط

• رینگ بین‌المللی: اشخاص حقوقی تولیدی و بازرگانی داخل یا خارج از ایران

خریداران مجاز به معامله بازار برق

• بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق: همه مصرف‌کنندگان برق بالای ۵ مگاوات در ساعت

• بازار عمده‌فروشی برق: شرکت‌های توزیع برق و همچنین شرکت‌های خرده‌فروشی برق

قوانین بورس انرژی

به منظور فعالیت و معامله در این بازار، آشنایی با بورس انرژی و قوانین حاکم بر آن الزامی است. در همین راستا، لازم است پیش از اقدام به معامله، قوانین زیر را به‌خوبی مطالعه کنید:

• قانون تجارت

• قانون اصل ۴۴

• قانون مبارزه با پول‌شویی

• قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت

• قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی

• قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران

• میزان پیش‌پرداخت در عرضه رینگ‌های داخلی تابلوی برق بازار فیزیکی بورس انرژی ایران